Dlaczego warto korzystać z terapii rodzin?

Terapia rodzin adresowana jest do zaburzeń występujących u dzieci i młodzieży. Nie jest zarezerwowana tylko dla problemów dużego kalibru, jak anoreksja, bulimia czy uzależnienia. Do terapii najczęściej zgłaszane są dzieci i młodzież prezentujący całe spektrum zaburzeń zachowania i emocji.  Wymienię najczęstsze: niesubordynacja w domu czy w szkole, pogorszenie w nauce, nieodpowiednie towarzystwo, zachowania na granicy przestępczości, demoralizacja, eksperymentowanie ze środkami psychoaktywnymi, samookaleczenie się,  podejrzenie o ADHD, zespół Aspergera, itd.

Dziecko, młody człowiek przyprowadzone do psychologa, czuje się osądzone i skazane na chodzenie do „Pani (Pana) psycholog”.

Rzadko młodzi ludzie widzą w tych wizytach możliwość zmiany swojego losu, nie mówiąc już o tym, iż uważają, że nie ma nic do zmiany. Są zazwyczaj gniewni, zbuntowani, uparci lub wyalienowani, nie chcą wchodzić w dialog. Obwiniają rodziców o swoje problemy, zarzucają im brak zrozumienia, wsparcia. Terapeuta może oczywiście próbować pracować nad negatywnym nastawieniem, docierać do zablokowanych emocji, budować zaufanie i przymierze terapeutyczne. Zawsze jednak po godzinie spędzonej u  współczującej i cierpliwej Pani, w miłej atmosferze, pacjent wraca do domu. Wyobraźni Państwa pozostawiam co się dzieje w rodzinach. Trudno jest utrzymać w sobie jakąś subiektywna zmianę, gdy dookoła wszystko jest tak jak było. Kluczem do sukcesu więc może tu być zaangażowanie całej rodziny w proces zmian. Jakie są z tego korzyści:

• Na spotkaniach rodzinnych wszyscy wnoszą swoją perspektywę, czyli terapeuta słyszy już nie tylko opowieść pokrzywdzonego dziecka lub bezsilnej matki, ale także ojca, rodzeństwa. Wzbogaca więc wiedzę na temat możliwej genezy problemu. Widzi i czuje interakcje pomiędzy członkami rodziny. Najważniejsze jednak, że sami zainteresowani mogą przez dłuższą chwilę posłuchać siebie nawzajem bez kłótni, emocji, oskarżeń. Oczywiście spokojna rozmowa nie wystarcza, aby terapia zadziała i dokonały się zmiany.  Daje natomiast możliwość zobaczenia i poczucia potencjału wypływającego ze wspólnej pracy nad danym problemem.
• Teoria systemów, na której opiera się terapia rodzin mówi, iż zmiana jednego elementu pociąga za sobą zmianę następnych. Zmiany nie zachodzą przyczynowo-skutkowo tylko cyrkularnie. Nie jest więc  zadaniem terapeuty szukanie i wskazywanie winnego zaistniałej sytuacji. Rodzice głęboko tłumią i skrywają w sobie poczucie winy, obawiają się obwinienia ich za stan dziecka. Każdy rodzic popełnia błędy, ale i odnosi sukcesy. W terapii rodzin objaw uznawany jest za wynik wielu sprzęgniętych za sobą czynników, nigdy za wynik świadomego lub nieświadomego działania rodzica czy rodziców.
• Terapeuta widzi rodzinę tylko kilka godzin w miesiącu, mimo, iż jest fachowcem ma doświadczanie itd., nie ma wiedzy o tym co się dzieje po wyjściu z gabinetu. Tylko rozmowa może przybliżyć go do odkrywania powodów trudności. Im ma więcej danych tym dla niego lepiej, im więcej osób jest źródłem tych danych tym korzystniej wpływa to na przebieg terapii.
• Gdy udaje się wprowadzić zmianę, im więcej osób jest w nią zaangażowanych – tym będzie ona trwalsza, głębsza. Jeżeli  jedna osoba zmieni swoje zachowanie, pozostali muszą  się do niej dostosować. Mogą  wzmacniać pozytywnie lub negatywnie. Zależy –  od interpretacji nowego zachowania. Przykład: burkliwe, zamknięte w sobie dziecko, zaczyna miło odnosić się do mamy, pytać o jej samopoczucie itd. Reakcja mamy może być oczywiście wzmocnieniem pozytywnym: ucieszy się, odpowie otwartością, pochwali, przytuli itd. Ważna oprócz reakcji  matki jest także rekcja pozostałych członków rodziny.  Inny scenariusz, o wiele częstszy w rodzinach borykających się z trudnościami:  „co on znowu kombinuje…, na pewno coś przeskrobał, albo coś chce… trzeba wzmóc czujność”, pozostałe osoby – nie przywykłe do takich zachowań, mogą się śmiać. Przykład ten pokazuje – jaka  trudna może być praca indywidualna z młodym człowiekiem. Gdy w  procesie terapii bierze udział cała rodzina, można omówić  na spotkaniu konieczność wprowadzenia przez dziecko takiego zachowania względem matki – ale równocześnie wprowadzenia zmian w reakcje pozostałych członków rodziny.
• Pracując z rodziną, nie zapominamy, że to zachowanie konkretnego jej członka jest powodem terapii. Zajmujemy się tymi zachowaniami i ich przyczynami wnikliwe. Jednak przedstawiona powyżej perspektywa zaangażowania wszystkich osób daje zupełnie inne możliwości i terapeucie i całej rodzinie.

Prowadząc terapię z rodzinami, ciągle doświadczam, w jak bardzo różny sposób można przeżywać i rozumieć to samo zdarzenie. W trakcie spotkań, wiele razy byłam świadkiem wzruszeń, gdy ktoś pierwszy raz słyszał to co jest „oczywiste”. Bardzo często obserwuję konsternację,  zdziwienie gdy członkowie rodziny mówią o motywacji  do danego zachowania, wypowiedzi czy postawy. W procesie terapii najbliżsi sami siebie zaskakują, odkrywają nawzajem swoje inne, nowe twarze. Bywają oczywiście chwile trudne, często płyną łzy. Konfrontacja ukrytych – w przekonaniu pacjentów – przekonań,  z ich wpływem na pozostałe osoby, bywa bolesna. Jak w każdego rodzaju terapii, w bólu rodzi się to co wartościowe.
Podjęcie terapii rodzinnej w miejsce odesłania „problemowego dzieciaka” do psychologa, mimo, iż wymaga zaangażowania czasu, energii i postawy otwartości od wielu osób, może przynieść zaskakująco pozytywne rezultaty. Wbrew – wciąż powszechnym i obiegowym opiniom, że pomagać należy dziecku, polecam drogę trudniejszą, ale fascynującą i efektywniejszą.